|
روزنامه توسعه ايراني - سعيده عليپور: چندي پيش خبر مرگ دلخراش خانواده ايراني مهاجر در كانال مانش به سرخط خبر‌ها بدل شد و واكنش‌هاي فراواني را در داخل و خارج از ايران به همراه داشت. غرق شدن خانواده ايراني به همراه سه كودك در آب‌هاي سرد اروپا گرچه نخستين نمونه از مرگ مهاجراني نبود كه به اميد زندگي بهتر سرزمين‌شان را ترك مي‌كردند، اما دوباره لزوم حفظ امنيت و كرامت انساني را در فرآيند مهاجرت مورد توجه قرار داد.
۱۸ دسامبر مصادف با ۲۸ آذرماه از سوي يونسكو به عنوان روز مهاجران نامگذاري شده است. اين در حالي است كه ايران در سال‌هاي اخير جزو كشور‌هايي است كه مردمانش ميل فراواني به مهاجرت به ديگر نقاط دنيا پيدا كرده‌اند و در عين حال سرزمين‌شان مأمني است براي مهاجران افغانستاني است كه ايران را به عنوان مقصد مهاجرت خود انتخاب مي‌كنند. هر چند ممكن است هر دو گروه، براي دستيابي به مقصد خود مسيري ناامن و چه بسا شكست و مرگ را تجربه كنند.
مهاجران؛ سه و نيم درصد جمعيت جهان
در ۵۰ سال گذشته تا پايان سال ۲۰۱۹ تعداد كساني كه از كشور محل تولد خود به دلايل مختلفي همچون جنگ و درگيري، آزار و اذيت و بلاياي طبيعي و همچنين كار، خانواده و تحصيل به جاي ديگري مهاجرت كرده اند به حدود ۲۷۲ ميليون نفر مي‌رسد كه ۳.۵ درصد از جمعيت جهان را تشكيل مي‌دهند. آسيا و اروپا ميزبان ۶۱ درصد از مهاجران در سراسر جهان هستند و پس از آن مناطق آمريكاي شمالي با ۲۲ درصد مهاجران جهان، آفريقا با ۱۰ درصد، آمريكاي لاتين و كارائيب ۴ درصد و اقيانوسيه ۳ درصد در فهرست مناطق مهاجرپذير قرار دارند. در اين ميان هند با ۱۷.۵ ميليون مهاجر و پس از آن مكزيك با ۱۱.۸ ميليون، چين با ۱۰.۷ ميليون و روسيه با ۱۰.۵ ميليون نفر در صدر كشور‌هاي مهاجرت‌فرست قرار دارند. همچنين سوريه از سال ۲۰۱۱ به دليل جنگ‌هاي داخلي، با ۸.۴ ميليون نفر مهاجر، پنجمين كشور مهاجرت‌فرست جهان بوده است.
ميل رو به افزايش ايرانيان براي مهاجرت
گرچه ايران هيچ‌گاه صدرنشين ليست جهاني كشور‌هاي مهاجرفرست نبوده است، اما در سال‌هاي اخير با روند چشمگير و رو به تزايد مهاجرت روبروست. به طوري كه براساس آمار‌هاي بين‌المللي، تعداد تجميعي كل مهاجران ايراني ساكن در خارج از كشور با روندي افزايشي از اندكي كمتر از ۶۹۱ هزار نفر در سال ۱۹۹۰ ميلادي به بيش از ۲.۷ ميليون نفر در سال ۲۰۱۹ رسيده است.
براساس آمار‌هاي ارائه‌شده توسط دپارتمان امور اقتصادي و اجتماعي سازمان‌ملل در دوره مذكور، نسبت جمعيت مهاجران بين‌المللي ايراني از كل مهاجران بين‌المللي در جهان طي سال‌هاي ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ افزايش، سپس در سال‌هاي ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ كاهش و دوباره در سال ۲۰۱۷، ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ افزايش يافته است. اين آمار ۲.۷ ميليون مهاجر ايراني درحالي است كه در آمار‌هاي ديگري برآورد شده تعداد مهاجران ايراني خارج از كشور بين ۵ تا ۶ ميليون نفر است.
عوامل اصلي ترك وطن در ايران
در حالي كه جنگ و ناامني و فقر دليل اصلي مهاجرت براي بسياري از افراد در دنياست، اما نگاهي به توزيع آمار مهاجرت در ايران نشان مي‌دهد كه افرادي در ايران بيشتر ميل به مهاجرت دارند كه معمولا كمتر درگير اين موضوع هستند.
در حالي كه بر اساس آخرين بررسي‌هاي بين‌المللي ميل به مهاجرت در ۱۵ درصد ايرانيان وجود دارد، اما تنها تعدادي از اين افراد اقدام عملي براي مهاجرت را آغاز مي‌كنند. مركز آمار و اطلاعات راهبردي وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي در بررسي مطالعات خود به علل مهاجرت جمعيت شاغل و جمعيت بيكار كشور پرداخته و عوامل متعددي را در اين زمينه تاثيرگذار دانسته است. در اين بررسي جمعيت مهاجر كشور در سال ۹۸، ۷۱۱ هزار و ۱۵۴ نفر بوده كه ۵۸۸ هزار و ۳۱۲ نفر در نقاط شهري و ۱۲۲ هزار و ۸۴۱ نفر در نقاط روستايي ساكن بوده‌اند.
بر اساس اين گزارش، بيشترين دليل مهاجرت افراد طي سال گذشته يعني ۵۲.۸ درصد، پيروي از خانوار بوده بوده است. اما علل ديگري هم در اين زمينه اثرگذار بوده است. جستجوي كار با سهم ۱۰ درصد و جستجوي كار بهتر با سهم ۶.۵ درصد به ترتيب بيشترين عامل مهاجرت افراد را به خود اختصاص داده است.
در آستانه روز مهاجر، طرحي با عنوان «ساماندهي اتباع غيرمجاز» در مجلس يازدهم اعلام وصول شده است كه بر اساس آن، مهاجران غيرمجاز به حداكثرِ مجازات حبس، شلاق و جزاي نقدي محكوم خواهند شد و حتي تيراندازي به سمت خودروي حامل اتباع غيرقانوني، مجاز خواهد بود.
نااميدي، موج مهاجرت را سهمگين‌تر كرده
اما در اين ميان برخي كارشناسان معتقدند آنچه در سال‌هاي اخير موج مهاجرت را از ايران سهمگين‌تر كرده است، نه دلايل اقتصادي بلكه احساس نااميدي است.
در اين باره مجتبي لشكربلوكي، استاد دانشگاه معتقد است: «اگر تا ديروز ما با پديده «مهاجرت نخبگان» روبرو بوديم اكنون با پديده «مهاجرت فراگير» مواجهيم. پديده‌اي به مراتب عميق‌تر، وسيع‌تر و دردناك‌تر! همه افراد عادي و نخبه، قشر مرفه و متوسط، تحصيل كرده و در حال تحصيل، به فكر رفتن هستند. چرا ترجيح مي‌دهند به كشوري ديگر بروند و از صفر شروع بكنند؟ چرا دانشجويان كارشناسي هم و غم شان گرفتن پذيرش از دانشگاه‌هاي خارجي و رفتن است؟ چرا مهاجرت رخ مي‌دهد؟».
اين استاد دانشگاه صنعتي شريف ادامه مي‌دهد: «وقتي شهروندان يك سرزمين در جمع‌هاي خانوادگي خود راجع به جنگ گفتگو مي‌كنند، وقتي در يك كشور براي بسياري از كالا‌ها بايد تا ظهر صبر كني كه قيمت بر اساس دلار مشخص شود، نمي‌توان از اطمينان و برنامه ريزي بلندمدت صحبت كرد؟ آيا در آن كشور صحبت از فرزندآوري و سرمايه گذاري حرف معقولي است؟ بسياري از كساني كه مي‌روند فقط يك دليل ساده دارند: آرامش رواني ندارم. آن‌ها مي‌گويند كه چرا مانند شهروندان ديگر كشورها، نبايد تصوير مشخصي از ۱۰، ۲۰ و ۳۰ ساله زندگي شخصي و اوضاع كشور خودم داشته باشم؟ به همين خاطر است كه عده‌اي ترجيح مي‌دهند فرزندان خود را در خاك ديگري به دنيا بياورند. چون به فرداي اين خاك مطمئن نيستند».
ايران جزء كشور‌هاي مهاجرپذير
در حالي كه بسياري از شهروندان ايراني هر روز با روياي مهاجرت از كشورشان روزگارشان را سپري مي‌كنندكه كشورشان جزو كشور‌هاي مهاجرپذير است و هر سال عده زيادي از همسايگان غربي و شرقي بعضا از راه‌هاي غير قانوني وارد خاك ايران مي‌شوند تا با كسب درآمد در اين خاك خانواده‌هاي خود در خاك وطنشان را تامين مالي كنند.
جديدترين آمار‌ها بر اساس اعلام مديركل امور اتباع و مهاجرين خارجي وزارت كشورحاكي از اين است كه هم‌اكنون حدود سه ميليون مهاجر افغان در ايران حضور دارند، اما آن‌هايي كه به‌طور رسمي تحت حمايت كميسارياي عالي سازمان ملل متحد هستند، حدود ۸۴۰ هزار نفر هستند كه به‌عنوان «مهاجر» در ايران زندگي مي‌كنند.
تعداد زيادي از مهاجران افغانستان از اوايل دهه شصت به بعد، به خاطر اشغال اين كشور توسط ارتش سرخ از يك‌سو و اشتراكات ديني، زباني و تاريخي از سوي ديگر، رهسپار شهر‌هاي ايران شدند. حدود سه دهه ميزباني ايران با خاطرات تلخ و شيرين فراوان، فراز و نشيب‌هاي زندگي مهاجران افغان در ايران را رقم‌زده است. برخي حضور مهاجران افغان در ايران را در صورت داشتن برنامه‌ريزي صحيح فرصتي در جهت پيشبرد جامعه به سمت توسعه و همين‌طور ترويج و انتقال فرهنگ و انديشه ايراني به خارج از مرز‌ها تلقي مي‌كنند.
براساس آمار‌هاي بين‌المللي، تعداد تجميعي كل مهاجران ايراني ساكن در خارج از كشور با روندي افزايشي از اندكي كمتر از ۶۹۱ هزار نفر در سال ۱۹۹۰ ميلادي به بيش از ۲.۷ ميليون نفر در سال ۲۰۱۹ رسيده است.
طرحي براي محدوديت ورود اتباع خارجي
اما با وجود حضور بي‌دردسر اين تعداد مهاجر در ايران به تازگي مجلس شوراي اسلامي طرحي با اسم «ساماندهي اتباع خارجي غيرقانوني» را در دستور كار قرار داده كه انتقادات زيادي را در پي داشته است.
دو بند حاشيه‌ساز و پرسش‌برانگيز درباره اين طرح، مواردي است كه به‌گونه‌اي با حادثه خبرساز خرداد امسال در يزد هم مرتبط است؛ نيمه خرداد امسال خودروي حامل مهاجران افغانستاني پس از گذر از ايست بازرسي با شليك مأموران به لاستيك آن روبه‌رو شد كه پس از آتش‌گرفتن خودرو، چند مهاجر جان باختند و تعدادي هم راهي بيمارستان شدند. در آن روز‌ها اين خبر با واكنش‌هاي فراواني در داخل و خارج از كشور روبه‌رو شد و واكنش‌هاي از سوي مسئولان دو كشور را نيز به همراه داشت. حالا دو بند اين طرح آن حادثه را از استثنا و مورد خاص به قاعده و قانون تبديل مي‌كند و همين زمينه‌ساز انتقاد‌هاي فراواني از سوي فعالان ايراني و همچنين جامعه مهاجران شده است.
يك بند اين طرح مي‌گويد مهاجران قانوني اگر جرمي مرتكب شدند علاوه بر اخراج آن‌ها از كشور، امكان اخراج همسر و فرزندانش هم وجود دارد در دو بند حاشيه ساز ديگر هم آمده است؛ اگر خودروي حامل مهاجران به دستور ايست بي‌توجهي نشان دهد، پليس حق تيراندازي دارد كه اگر مهاجران مجروح يا كشته شوند، ديه‌اي به آن‌ها تعلق نمي‌گيرد و حتي اگر بر اثر شليك به خودروي حامل مهاجران غيرقانوني، خودرو واژگون شود يا تصادف كند، باز هم بيمه حق پرداخت ديه را ندارد.
در اين باره طيبه سياوشي، نماينده سابق مجلس در حساب توئيتري خود نوشت: «در آستانه روز مهاجر، طرحي با عنوان «ساماندهي اتباع غيرمجاز» در مجلس يازدهم اعلام وصول شده است كه بر اساس آن، مهاجران غيرمجاز به حداكثرِ مجازات حبس، شلاق و جزاي نقدي محكوم خواهند شد و حتي تيراندازي به سمت خودروي حامل اتباع غيرقانوني، مجاز خواهد بود».
|
خبرنامه پیامکی 
